Wereldmuseum
Wajang kulit is een Javaans schaduwspel met tweedimensionale leren poppen. Sinds 2003 staat deze kunstvorm op de UNESCO-lijst van immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid. Deze wajangpop, die het personage Petruk voorstelt in vrouwenkleding, is een zeldzame versie die afkomstig is uit Surakarta, Midden-Java. De pop stamt uit de periode 1900-1950 en is een schenking uit de collectie van het voormalig museum Nusantara.
Het personage Petruk komt voor in voorstellingen die afgeleid zijn van het van oorsprong Hindoeïstische Mahabharata-epos.
Samen met zijn vader Semar en zijn twee broers is Petruk één van de bedienden van de vijf vorstelijke Pandawa broers. Petruk is groot en heeft een opvallend lange neus, die hij overal in steekt. Zijn neus wordt soms met een fallus vergeleken. Petruk is een vrolijk en spottend iemand, die graag mensen voor de gek houdt en soms oneerbiedig is. Hij is steeds op zoek naar avontuur en kennis. Hij is populair bij het publiek door zijn optimisme, zijn geplaag, grappenmakerij en vechtlust.
De gangbare wajangfiguren van Petruk dragen slechts een heupdoek en een bel om de nek. Petruk draagt in deze versie een borstdoek met sjerp en een heupdoek, wat typische vrouwenkleding is. Deze kleding keert de standaard genderverhoudingen om. Waarom Petruk dat doet, is niet bekend.
Mogelijk is deze omkering een onderdeel van zijn grappenmakerij. Dit houdt verband met de rol van de bedienden in een wajangvoorstelling. Hun tekst ligt niet vast, zoals die van de prinsen, hun gevolg en hun tegenstanders. De poppenspeler mag met hen improviseren, wat de ruimte biedt om maatschappelijke verhoudingen en kwesties ter discussie te stellen. Hierdoor en door hun ongewone uiterlijk, staan de bedienden symbolisch buiten de wereld van de andere personages.
Dit is een zeldzame pop, die gebruikt werd in een speciaal wajangverhaal. Het publiek zal wellicht hilarisch hebben gereageerd op Petruk in vrouwenkleding, juist vanwege de omkering. Helaas staan in Indonesië de waria (third gender), ook buiten de samenleving. Waria is een samentrekking van wanita (vrouw) en priya (man).
